کشف جرم از طریق ساختار زبانی

کشف جرم از طریق ساختار زبانی
گفت وگوی با پژوهشگر حوزه زبانشناسی حقوقی

اخیراً کتابی تحت عنوان «زبان شناسی حقوقی: درآمدی بر زبان، جرم و قانون» توسط انتشارات جهاددانشگاهی منتشر شده است. با توجه به این که تنها دو دهه است که زبان شناسی حقوقی در دنیا مطرح شده، در ایران این اولین اثری است که با هدف معرفی این علم نوین و تشریح پیوند علوم زبان شناسی و حقوق تدوین شده است. مولفان این کتاب دکتر نگار مومنی و سیروس عزیزی به معرفی و شرح کاربرد «زبان شناسی حقوقی» در تحقیقات پلیسی و محاکم قضایی می پردازند. در ادامه با یکی از مولفان این اثر (دکتر نگار مومنی، دانش آموخته دکترای زبان شناسی از دانشگاه تربیت مدرس) مصاحبه ای انجام شده است که می خوانید.
در ابتدا خانم دکتر مومنی، درمورد علم زبان شناسی توضیح بدهید.
زبان شناسی به معنای بررسی علمی زبان است. وقتی می گوییم بررسی علمی دیگر فرقی ندارد که شما به عنوان زبان شناس درمورد چه زبانی تحقیق می کنید. زبان شناس با تکیه بر علوم و دانش مختلف مانند معنی شناسی، واج شناسی، نحو، گفتمان، ساخت واژه و آواشناسی این کار را انجام می دهد. هرکدام از این علوم مانند ابزاری است در دست زبان شناس. زبان شناسی نوین، همانند هر رشته علمی دیگر، به دو شاخه نظری و کاربردی تقسیم می شود. بخش نظری به مباحث نظری و مکاتب و رویکردها اختصاص دارد و بخش کاربردی حوزه های متنوعی همچون تحلیل گفتمان، آموزش زبان، دوزبانگی، چندزبانگی، برنامه ریزی زبان، زبان شناسی حقوقی، کاربردشناسی، ترجمه، ارتباط بین زبان و جنسیت، روش تدریس، تغییرات زبانی و حتی انتقال اطلاعات در رسانه را در برمی گیرد.
     
اشاره کردید که زبان شناسی حقوقی زیرشاخه ای از زبان شناسی کاربردی است، می خواهیم بدانیم زبان شناسی حقوقی چه کاربردهایی دارد؟
زبان شناسی حقوقی نیز حاصل پیوند دو حوزه زبان شناسی و حقوق است که با استفاده از ابزارهای زبانی و شواهد زبان شناختی به تجزیه و تحلیل کارشناسانه متون گفتاری و نوشتاری می پردازد و به پلیس و نظام قضایی در کشف جرم در دعاوی حقوقی یا اثبات وقوع یا عدم وقوع جرم در دعاوی کیفری در محاکم کمک می کند. به همین دلیل مورد توجه نظام قضایی و پلیس کشورهای مختلف قرار گرفته است.
به طور مثال زبان شناسی حقوقی در شناسایی مجرمانی که در فضای سایبر با ارسال ایمیل های توهین آمیز و تهدیدآمیز امنیت کاربران را به خطر می اندازند، کاربرد دارد. تفکیک نامه های واقعی خودکشی از نامه های جعلی، شناسایی مزاحمان تلفنی با توجه به ویژگی های زبانی از کاربردهای دیگر زبان شناسی حقوقی است. این مواردی که اشاره کردم همگی بیانگر کاربرد این علم است.
    
کتاب شما «زبانشناسی حقوقی؛ درآمدی بر زبان، جرم و قانون» چه کمکی می تواند به کشف جرم در تصمیم گیری های قضایی کند؟
ما در این کتاب سعی کردیم علم زبان شناسی حقوقی را به زبانی ساده وکاربردی معرفی کنیم. پیوند بین دو علم زبان شناسی و حقوق را با ارائه پرونده های واقعی و عمدتاً بومی نشان دهیم و برای آنها تحلیل های زبانشناسی و حقوقی ارائه دهیم. این اثر اولین کتاب در زمینه زبان شناسی حقوقی است که در ایران منتشر شده است. من به همراه مولف دیگر کتاب، آقای سیروس عزیزی تنها برای نگارش این کتاب و سایر تحقیقات نزدیک به یک سال داده های بومی را در سطح آگاهی تهران بزرگ و دادسرا جمع آوری می کردیم. مشاهده بازجویی های واقعی از نزدیک و به صورت متوالی و در تعداد و ابعاد گسترده چیزی نبود که بتوان آن را به راحتی به دست آورد چون طبق قانون حتی حضور وکیل در بازجویی غیرقانونی است.
    
شما گفتید داده ها را در دادسرا و آگاهی بدست آورده اید، آیا این داده ها به همراه تحلیل های شما سود و کاربردی هم برای پلیس دارد؟
بله. بازجویی به عنوان یکی از فعالیت های مهم پلیس است که در آن اصول مختلف زبان شناسی کاربرد دارد. استفاده از این اصول می تواند به ارائه بازجویی موفق کمک کند و اجازه ندهد بازجویی به بیراهه کشیده شود. براین اساس دانستن راهبردهای زبان شناسی در بازجویی و کشف جرم می تواند موثر باشد. پیشنهاد م این است که بازپرس های دادسراها و افسران پلیس بویژه دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی با ابزارهای زبان شناسی و کاربرد آنها به صورت گذراندن چند واحد آموزشی در دانشگاه، آشنا شوند.
    
آینده زبان شناسی حقوقی را در ایران چطور می بینید؟
عمر این علم نوین در دنیا به دو دهه اخیر برمی گردد، طبیعی است راه زیادی برای اثبات حضور دارد، به علاوه هر علمی در ابتدای امر با ناملایماتی روبه رو می شود، مثلاً درمورد زبان شناسی حقوقی بسیاری از حقوقدانان در ابتدا سعی کردند روایی و پایایی آن را زیر سوال ببرند اما به تدریج زبان شناسان در نقاط مختلف دنیا با ارائه ادله در دادگاه به قضاوت بهتر کمک کردند و جای خود را در نظام قضایی تثبیت کردند. در ایران هم وضعیت همین گونه است.
 
 روزنامه ایران، شماره 5115 به تاریخ 11/4/91، صفحه 12 (دین و اندیشه)