چگونگی آموزش و اشتغال کارآموزان قضایی

نظام آموزشی که انتخاب شده است مبتنی بر آموزش‌های پودمانی است. در تعریف پودمانی باید گفت که آموزش‌ها به تار و پود تشبیه شده است اصطلاح تار برای آموزش‌های بلند‌مدت استفاده می‌شود و در کنار آموزش‌های کوتاه‌مدت که اصطلاحا به پود تعبیر می‌شوند. برای بافت یک قالی دو رقم نخ داریم یکی نخ‌هایی که به صورت تار از آن یاد می‌شود و به صورت طولانی‌تر است و از طرف دیگر به رشته‌های کوتاه به عنوان پود نیز نیاز است. آموزش‌هایی که در کشور به صورت بلند‌مدت و رسمی است مثل آموزش‌های دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی به تار تشبیه شده و آموزش‌های کوتاه مدت به پود، بنابراین آموزش‌های پودمانی به این مفهوم است یعنی به صورت جزیره‌های مجزایی از هم در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و چند پودمان را می‌سازند و مجموع آن در طول یک سال دوره کارآموزی قضایی را تشکیل می‌دهند. آموزش پودمانی که ما برای کارآموزان منظور کردیم متشکل از آن سه بخشی است که به صورت علمی، مهارتی و کارورزی ارائه می‌شود در طول یک سال و به صورت تمام‌وقت است. 

با توجه به آیین‌نامه جدیدالتصویب رییس قوه قضاییه کارآموزان نمی‌توانند همزمان نه اشتغال به کار در جای دیگری داشته باشند و نه اینکه در جای دیگری مشغول به تحصیل باشند. قبلا این امکان وجود داشت که کارآموز قضایی در تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد یا دکتری تحصیل کند؛ اما اکنون به موجب این آیین‌نامه این تحصیلات ممنوع شده است. اگر کارآموزی بخواهد از این به بعد جذب دستگاه قضایی شود حق ندارد همزمان مشغول به تحصیل در جای دیگری باشد. بنابراین یا باید از محل تحصیل خود مرخصی بگیرد و یا اینکه حق وی در اینجا محفوظ است و بعد از هماهنگی لازم با اداره کل امور آموزشی معاونت آموزش قوه قضاییه به تحصیلات تکمیلی خود ادامه دهد و پس از فارغ‌التحصیلی برای کارآموزی قضایی مراجعه می‌کند. در این مرحله حق وی محفوظ می‌ماند و می‌تواند تحصیل را در مرکز آموزشی مربوط انجام دهد و سپس برای کارآموزی به اینجا مراجعه کند. 

دلیل پیش‌بینی چنین فرایندی این است که همزمانی تحصیل در دانشگاه و ارائه آموزش‌هایی که ما در اینجا داریم با هم مغایرت دارد و ما نمی‌توانیم فردی را ثبت‌نام کنیم که ممکن است روزهایی از هفته را مشغول تحصیل در دانشگاه باشد. یکی از نوآوری‌های کارآموزی در آیین‌نامه جدید همین موضوع است. آیین‌نامه این ممنوعیت را ایجاد کرده است؛ اما در عین حال به حقوق افراد نیز توجه داشته است. ماده ۳۹ این مصوبه در این خصوص می‌گوید: «دوره کارآموزی به صورت تمام وقت اجرا می‌شود و هرگونه اشتغال یا تحصیل در طول دوره ممنوع است. کارآموزانی که در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی پذیرفته شوند باید به یکی از دو روش زیر عمل کنند:

۱- اخذ مرخصی تحصیلی از دانشگاه محل تحصیل برای انجام کارآموزی.

۲- انصراف از شرکت در دوره کارآموزی حداکثر تا پایان دوره آموزشی در دانشگاه.

تبصره ۱ـ دوره‌ زمانی تدوین پایان‌نامه یا رساله از شمول این ماده مستثنی است.

تبصره ۲ـ انصراف کارآموز مانع شرکت وی در دوره کارآموزی پس از اتمام دوره آموزشی در دانشگاه نیست.»

مقررات آموزشی متعددی وجود دارد. ما با این افراد همانند یک مستخدم دولت برخورد می‌کنیم ومرخصی‌ها و حضورشان تابع قانون استخدام کشوری است. درصد محدودی از ساعات کلاس را تقریبا همانند چیزی که در دانشگاه اتفاق می‌افتد می‌توانند با اخذ مرخصی سر کلاس حاضر نباشند. به عنوان مثال یک پنجم از کلاس‌ها را می‌توانند شرکت نکنند ولی اگر این یک پنجم بیشتر شود حتی با عذر موجه این اشخاص از امتحان محروم هستند و نمره صفر برایشان ثبت می‌شود و تنها می‌توانند در امتحان تجدیدی شرکت کنند تا به نمره قبولی برسند. از حیث دوره هم باید در پایان هر کارگاه آموزشی یا درس علمی آزمون خود را بگذارنند و حداقل نمره قبولی 14 را کسب کنند. بعد از اینکه تمام درس‌ها را گذراندند در پایان دوره یک آزمون جامع یا اختبار پایانی برگزار می‌شود که در این آزمون تلفیقی از تمام درس‌هایی که خوانده‌اند به صورت کاربردی مورد آزمون قرار می‌گیرد. اختبار پایانی توسط مرکز جذب آزمون مرکز معاونت آموزش قوه قضاییه برگزار می‌شود؛ یعنی اختبار پایانی از گردونه اقدامات ما خارج می‌شود و به مرکز جذب آزمون می‌رود تا کارآموزان محک بخورند که در طول این یک سال برای شغل قضاوت آماده شده‌اند یا نه! در آنجا دو اختبار مجزا یکی با عنوان حقوقی و دیگری با عنوان کیفری برگزار می‌شود. این آزمون‌ها به صورت شفاهی برگزار می‌شود و در هر دو مورد از کارآموزان خواسته می‌شود در موضوعات مختلف اعم از کیفری و حقوقی رای و دستوراتی صادر کنند. بدین ترتیب کارآموزان محک می‌خورند که آیا آمادگی شغل قضاوت را دارند و مهارت لازم برای این شغل حساس را کسب کرده‌اند یا خیر.

 

در این آزمون باید 80 درصد نمره یا 16 از 20 را به دست آورند، اگر موفق به کسب این میزان از نمره نشوند تجدید دوره به حساب می‌آیند، اگر هر دو عنوان را تجدید دوره شوند برای دوره پنج ماهه به ما معرفی می‌شوند و اگر یکی از عناوین را موفق نشوند سه ماه به عنوان تجدید دوره به ما معرفی می‌شوند تا در آن درسی که ضعیف بوده‌اند ما مجدد آموزش‌هایی را برایشان داشته باشیم و بعد از آن دوباره اختبار برای آنها برگزار می‌شود و اگر در این آزمون هم قبول نشوند به کارآموزی آنها خاتمه داده می‌شود. یعنی اخراج می‌شوند.

بحثی که در آیین‌نامه در مورد محل خدمت کارآموزان مطرح شده این است که 70 درصد از افرادی که موفق به اتمام دوره کارآموزی می‌شوند و در اختبار پایانی هم نمره قبولی می‌گیرند در شهر مورد تقاضای خود مشغول به خدمت شوند که عین ماده قانونی به این شرح است: «نحوه تعیین محل خدمت کارآموزان باید به گونه‌ای باشد که حداقل ۷۰ درصد از فارغ‌التحصیلان هر دوره کارآموزی، در محل مورد درخواست یا استان محل سکونت خود به خدمت قضایی مشغول شوند. عوامل مؤثر در تعیین محل خدمت با لحاظ بومی‌گزینی و میزان تأثیر آنها، به موجب شیوه‌نامه‌ای است که با همکاری معاونت اول و معاونت آموزش و تحقیقات تهیه و به تصویب رییس قوه قضاییه می‌رسد.» 

 

طبیعتا وقتی مطرح می‌شود که 70 درصد باید دید که به چه شکلی اینها رتبه‌بندی می‌شوند. ملاک رتبه‌بندی سوابق معدل مکتسبه کارآموزان در طول دوره کارآموزی است. مثلا اگر 35 نفر در یک دوره کارآموزی حضور دارند در همان دوره معدل‌بندی می‌شوند بنابراین 70 درصد افراد مطابق آیین‌نامه آنهایی هستند که بالاترین معدل را کسب کرده‌اند. این افراد به محلی که خودشان تمایل دارند، اعزام می‌شوند. 30 درصد بقیه به هر شهر و استانی که اداره کل کارگزینی قضایی اعلام نیاز کند برای خدمت قضایی فرستاده می‌شوند که این شامل استان‌های دوردست هم می‌شود. 

کسانی که کارآموزی را به اتمام می‌رسانند عمدتا دادیار می‌شوند. دادیاری ابتدای ورود به خدمت یک قاضی است؛ بنابراین حدود 97 درصد کارآموزان دادیار می‌شوند و 2 تا 3 درصد مابقی هم دادرس دادگاه‌های بخش می‌شوند.

 

بسته به نیاز، ممکن است که چند حوزه دادگاه بخش ما در زمان تقسیم نیاز به دادرس داشته باشد پس ورود به خدمت قضایی به صورت دادرس دادگاه بخش یا دادیار دادسراست. بعد از آن بسته به ظرفیت‌های قانونی یا تلاشی که خودشان دارند یا موفقیتی که در کارشان دارند، ارتقا پیدا می‌کنند مثلا ارتقا از دادیاری به بازپرسی، از دادیاری به معاون دادستان، از دادیاری به دادستان، بانوان قضات نیز در مسیر پیشرفت شغلی می‌توانند به عنوان قاضی مشاور در دادگاه خانواده منصوب شوند. 

 

کارآموزان بعد از مشاغل دادسرا به قاضی دادگاه؛ یعنی دادرس دادگاه ارتقا پیدا می‌کنند و همین‌طور پله به پله به مراجع بالاتر صعود می‌کنند. مثل دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور. بعد از اینکه این افراد ابلاغ قضایی دریافت کردند سه سال، قاضی آزمایشی هستند. این افراد در این مدت به هر رتبه و مقامی که رسیده باشند، بعد از سه سال باید یک نوبت دیگر این افراد را از لحاظ علمی تست کنیم. بنابراین زمانی که از قاضی آزمایشی به قاضی رسمی تبدیل شوند از مراجع مختلف استعلام می‌کنند مثلا از ارزشیابی قضات، از رییس کل دادگستری استان و... یکی از مراجعی که از آنها استعلام می‌شود معاونت آموزش قوه قضاییه است. در همین خصوص در یکی از تبصره‌های مواد آیین‌نامه جدیدالتصویب آمده است که معاونت آموزش قوه قضاییه در ارتباط با پاسخی که می‌دهد برای رسمی شدن این قاضی یک اختبار دیگر را برگزار کند. یعنی قاضی را دعوت کند و پرونده‌های مورد رسیدگی وی را مورد بررسی قرار دهد. بدین ترتیب مشخص خواهد شد که نحوه رسیدگی او از لحاظ علمی و مهارتی چگونه است. اگر از این لحاظ مناسب بود جواب مثبت می‌دهد و به دنبال آن ابلاغ قاضی رسمی صادر می‌شود. در غیر این صورت ممکن است که در آن مقطع فرصت دوباره‌ای به وی داده شود و در بعضی از موارد ممکن است که فرد دوباره به کارآموزی فرستاده شود؛ البته اگر نحوه رسیدگی وی از نظر معاون آموزش قوه قضاییه قابل قبول نباشد.

بعد از شروع به کارآموزی اداره کل گزینش به معاونت اول قوه قضاییه در خواست می‌دهد سپس از طریق معاونت اول قوه قضاییه تقاضای صدور ابلاغ از رییس محترم قوه قضاییه به عمل می‌آید. یعنی اسامی پذیرفته شدگان برای شغل قضاوت از طریق گزینش به معاونت محترم اول قوه قضاییه می‌رود، چنانچه معاونت اول تایید کردند به رییس قوه تحویل منعکس می‌شود، اگر رییس قوه نیز موافق باشند، این دستور به اداره کل کارگزینی قضایی بر می‌گردد. اداره کل کارگزینی قضایی ظرف یک هفته مقدمات صدور ابلاغ‌ها را آماده و برای شخص رییس قوه ارسال می‌کند و رییس قوه قضاییه ابلاغ کارآموزی را امضا می‌کند. نهایتا به محض اینکه ابلاغ توسط رییس قوه قضاییه صادر شد و به دست ما در معاونت آموزش قوه رسید، تاریخ شروع به کارآموزی اعلام می‌شود و بر مبنای تاریخ مذکور ابلاغ ریالی هم صادر می‌شود و از آن زمان مشغول به کارآموزی هستند.