دلایل تصویب آزمایشی لوایح قضایی
در گفت‌وگوی «حمایت» با کارشناسان حقوقی مطرح شد؛ دلایل تصویب آزمایشی لوایح قضایی
احمدرضا اسعدی نژاد:
نقطه اشتراک لوایح حقوقی و قضایی که در سال‌های اخیر به تصویب رسیده است، آزمایشی بودن آنهاست. مطابق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی ایران، مجلس در موارد ضروری می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم قانون اساسی به کمیسیونهای داخلی خود تفویض کند، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌کند، به‌صورت آزمایشی اجرا می‌شود و تصویب نهایی آنها با مجلس خواهد بود.
در گفت‌وگو با محمدعلی اسفنانی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی، ابوالفضل ابوترابی، عضو این کمیسیون و علی صابری، وکیل پایه یک دادگستری به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.
به نظر شما چرا طرح‌ها و لوایح حقوقی و قضایی معمولا مشمول اصل 85 قانون اساسی می‌شوند و به طور آزمایشی به تصویب می‌رسند؟
ابوترابی: به خاطر این که این موضوعات بسیار تخصصی است، مجلس نمی‌تواند آن را هضم کند. دوم اینکه تعداد مواد این لوایح بسیار زیاد است و در صورت طرح در صحن علنی بسیار وقت‌گیر خواهد بود. مثلاً قانون مجازات بیش از 1100 ماده دارد. سایر قوانین مثل قانون آیین دادرسی کیفری، آیین دادرسی نیروهای مسلح و الکترونیک کردن ابلاغ ها نیز مواد زیادی دارند.
اسفنانی: علتش این است که به طور معمول هم از لحاظ محتوایی و هم از لحاظ عددی تعداد آنها زیاد است به همین خاطر هم اگر بخواهد وارد صحن شود، ماه‌ها وقت صحن را می‌گیرد و از طرفی چون فوریتی نیستند اگر بخواهند در نوبت قرار بگیرند ممکن است بعد از ماه‌ها و شاید سال‌ها در نوبت رسیدگی و طرح در صحن مجلس بمانند. به همین خاطر زمان‌برند و بهتر است به صورت اصل 85 تصویب شود. یکی دیگر از دلایل هم این است که بحث‌ها بسیار تخصصی است و به طور معمول همه از آن تخصص برخوردار نیستند؛ بنابراین ممکن است در صورت طرح در صحن علنی، قوانین طوری تصویب شود که خیلی از لحاظ اصول درست نباشد و مکرر به شورای نگهبان برود، نقض شود و برگردد که این موجب زمان‌بر شدن می‌شود.
صابری: تصور بنده این است که این موضوع ناشی از تورم قوانین است که با آن رو به رو هستیم. اگرچه در بسیاری حوزه‌ها با کمبود و خلأ قانونی هم رو به رو هستیم؛ ولی به طور کلی قانون زیاد داریم و این باعث می‌شود که فرصت نباشد همه قوانین در صحن علنی مطرح و ماده به ماده بررسی شود. دلیل دیگر آن هم تغییر مداوم قانون است. از طرفی دیگر وقتی نیاز به قانون داریم، ناچاریم قوانین را به طور آزمایشی تصویب کنیم. البته آزمایشی تصویب شدن خیلی اوقات برای این نیست که آزمایش شود و به صورت قانون در بیاید بلکه برای این است که فرایند تصویب قانون به سرعت طی شود تا از قانون استفاده شود و مراحل تصویب قوانین دایمی و طرح در صحن علنی که باعث تاخیر زیادی در تصویب قانون می‌شود طی نشود.
اسم آزمایشی، این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که قوانین آزمایشی خیلی مطمئن نیستند؛ نظر شما در این خصوص چیست؟
ابوترابی: بله درست است. در موضوع های حقوقی ممکن است در عمل هزاران حالت پیش بیاید و به همین خاطر به طور آزمایشی تصویب می‌کنند که مدتی تست شود تا اگر نقصانی دارد، برطرف شود و به لحاظ پیچیدگی ممکن است همه جوانب در هنگام تصویب قانون در نظر گرفته نشود و بعد از تصویب مشخص شود تا بعد به طور دایمی تصویب شوند.
اسفنانی: طبق قانون اساسی تمامی مصوباتی که طبق اصل 85 تصویب می‌شوند باید به صورت آزمایشی باشند.
مثلا قسمت‌های مختلف قانون مجازات اسلامی که از سال 1362 تا سال 1375 تصویب شد، همه این مدت به صورت آزمایشی بوده است. بالاخره باید به یک ثباتی برسیم. نظر شما در این خصوص چیست؟
ابوترابی: این حرف درست است و علت این است که تا به حال قانونی به این شکل در دنیا نداشته‌ایم و در هیچ کشور اسلامی به این سبک قانونگذاری نشده است. دلیل دیگر این است که هر وقت که قصد اصلاح این قانون را داشته اند اتفاق هایی افتاده است و مشکلاتی پیش آمده و دلایلی وجود داشته است که به طور دایمی تصویب نشده است.
در بقیه کشورها هم وقتی مواد یک قانون زیاد باشد، به طور آزمایشی تصویب می‌کنند؟
ابوترابی: به طور کل در حقوق همه کشورها، آزمایشی عمل کردن، موضوعی نسبتا عادی است.
چه ضرورتی دارد که آزمایشی تصویب شود؟
ابوترابی: می‌خواهند معایب آن را بفهمند.
مثلاً فرض کنید بعد از مدتی متوجه شوند که ماده 35 مشکل داردوآن یک ماده را عوض کنند!
ابوترابی: نه این‌طور نیست مثلاً بعد از یک ماه متوجه می‌شویم ماده 35 مشکل دارد و 4 ماه بعد متوجه می‌شویم تبصره ماده 58 نادرست است و به همین صورت... این موضوع در موضوعات حقوقی و قضایی بدیهی است. علاوه بر سیستم قانونگذاری، خود سیستم قضایی نیز سیستمی به عنوان «وحدت رویه قضایی» به وجود آورده است که در حکم وضع قانون است. این موضوع در دنیا از جمله در حقوق ما پذیرفته شده است زیرا در تفسیرهای قضایی از قانون واحد چنان بین قضات اختلاف می‌افتد که باید وحدت رویه ایجاد شود. این موضوع در زمان قبل از انقلاب بوده است و اکنون هم هست.
مثلا فرض کنید خیلی از مواد یک قانون نادرست باشد، اگر بخواهد عوض شود چه آزمایشی باشد و چه دایمی بالاخره عوض می‌شود.آیا از لحاظ تشریفات فرق می‌کند؟
ابوترابی: خیلی فرق می‌کند. اگر به طور آزمایشی تصویب شده باشد می‌توان اصل هشتادوپنجمی کرد ولی در صورتی که دایمی باشد، نمی‌توان این کار را کرد.
پیامد و آثار تصویب قوانین به طور آزمایشی چه فرقی می‌تواند با قانون دایمی داشته باشد؟
اسفنانی: هیچ فرقی از این لحاظ ندارد زیرا کاملا مراحل تقنینی را می‌گذراند و بنا بر مجوزی که خود قانون اساسی داده است، تصویب می‌شود. فرقش این است که اگر در صحن مطرح و تصویب شود شاید از قوام بیشتری برخوردار می شود. چه اینکه قانون دایمی خواهد بود و در صورت طرح در صحن علنی به دلیل اینکه در عرصه وسیع‌تری مطرح می‌شود به مباحث ریزتری ورود پیدا می‌کنند. در مجموع بهتر است قوانین در صحن مطرح شود ولی به اجبار بنا به دلایلی که گفته شد در کمیسیون و به صورت 85 تصویب می‌شود و در نتیجه امتیاز طرح در صحن را ندارد.
چه لوایحی در سال‌های اخیر به صورت آزمایشی تصویب شده است؟
اسفنانی: قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری، لایحه آیین دادرسی جرایم نیروهای مسلح و لایحه آیین دادرسی جرایم رایانه‌ای .
قانون تجارت هم به صورت آزمایشی تصویب می‌شود؟
اسفنانی: بله. البته باید به این موضوع نیز توجه کرد که قوانین آزمایشی نیز می‌تواند بعدا دایمی شود. مثلا قانونی که به صورت آزمایشی تصویب می‌شود پس از سپری شدن دوره آزمایشی، می‌تواند به صورت یک ماده واحده در صحن علنی مطرح و دایمی شود.
چرا الان این ماده واحده را تصویب نمی‌کنند؟
اسفنانی: نمیشود باید حتما دوره آزمایشی را بگذراند.
از لحاظ ماهیتی فارغ از شکل، قانون آزمایشی و دایمی چه تفاوت‌هایی دارند؟
صابری: قوانینی که جنبه آزمایشی دارند بالاخره یک روزی باید به صحن علنی مجلس بروند؛ اما از نظر ماهیتی قانون تا وقتی که هست اعتبار دارد. مثلا اگر قانونی به طور آزمایشی برای 5 سال تصویب شود، در این 5 سال از نظر اعتبار مثل قانون دایمی است و هیچ فرقی با آن ندارد. مجری قانون نمی‌تواند بگوید به دلیل اینکه این قانون آزمایشی است، من اجرا نمی‌کنم و در حقوق، ما هم ندیده‌ایم اگر قانون آزمایشی باشد و حقوق دانی بخواهد آن را نقد کند به دلیل آزمایشی بودن این کار را نکند.
این آزمایشی بودن قوانین باعث سردرگمی استادان و دانشجویان حقوق، وکلا، قضات و به طور کلی جامعه حقوقی و مردم نمیشود؟
صابری: به طور کلی تورم قانونی برای مردم چیز بدی است ولی آن کسی که متخصص است از این لحاظ دچار مشکل نمیشود.
نیازی هست که قوانین آزمایشی را به سمت دایمی شدن ببریم؟
صابری: قوانین آزمایشی مسکن است و به دلیل ناچاری از طریق اصل 85 اقدام می‌کنند.
برچسب ها :
قانون
, آزمایشی
, تمدید
, قانون اساسی
, الکترونیک
, الکترونیکی
, قانون مجازات اسلامی
, دیات
, حدود
, آیین دادرسی کیفری
, قصاص
, مجازات
, مجرم
, جرم
, تصویب قانون
, دلایل
, تصویب
, آزمایشی
, لوایح قضایی
